Chương trình “Mỗi xã một sản phẩm” (OCOP) là một sáng kiến quan trọng của Chính phủ Việt Nam nhằm phát triển kinh tế khu vực nông thôn thông qua việc thúc đẩy các sản phẩm đặc trưng của từng địa phương. Được phê duyệt và triển khai từ năm 2018 thông qua Quyết định 919/QĐ-TTg, chương trình OCOP không chỉ giúp nâng cao giá trị của các sản phẩm địa phương mà còn góp phần cải thiện đời sống của người dân nông thôn, đồng thời bảo tồn và phát huy các giá trị văn hóa truyền thống. Bài viết này sẽ cung cấp thông tin toàn diện về chương trình OCOP, từ định nghĩa, tiêu chí đánh giá, đến các ví dụ sản phẩm nổi bật và cách tham gia.
Danh mục nội dung
Chương trình OCOP là gì?
Định nghĩa
OCOP, viết tắt của “One Commune One Product” (Mỗi xã một sản phẩm), là chương trình phát triển kinh tế nông thôn theo hướng phát huy nội lực và gia tăng giá trị. Trọng tâm của chương trình là phát triển các sản phẩm nông nghiệp, phi nông nghiệp, và dịch vụ có lợi thế ở mỗi địa phương, tạo ra chuỗi giá trị bền vững do các thành phần kinh tế tư nhân (doanh nghiệp, hộ sản xuất) và kinh tế tập thể (hợp tác xã) thực hiện.
Nhà nước đóng vai trò kiến tạo, ban hành khung pháp lý, chính sách, và hỗ trợ các khâu như đào tạo, ứng dụng công nghệ, xây dựng thương hiệu, và xúc tiến thương mại (OCOP Quốc gia).
Mục tiêu
Chương trình OCOP có các mục tiêu chính:
- Phát triển kinh tế nông thôn: Tăng cường sản xuất, kinh doanh các sản phẩm truyền thống đạt tiêu chuẩn, cạnh tranh trong nước và quốc tế.
- Nâng cao thu nhập: Cải thiện đời sống người dân thông qua việc gia tăng giá trị sản phẩm.
- Bảo tồn văn hóa: Giữ gìn và phát huy các giá trị truyền thống, đặc biệt ở vùng sâu, vùng xa.
- Chuyển dịch cơ cấu kinh tế: Thúc đẩy phát triển nông thôn mới, giảm di cư ra thành phố.
Lịch sử và phát triển
Khởi nguồn từ Nhật Bản vào những năm 1970, chương trình OCOP đã được hơn 40 quốc gia áp dụng thành công. Tại Việt Nam, chương trình được triển khai từ năm 2018 và dự kiến kéo dài đến năm 2025, với mục tiêu tiêu chuẩn hóa hàng ngàn sản phẩm trên cả nước. Tính đến năm 2020, 63/63 tỉnh thành đã tham gia, đạt 4,451 sản phẩm OCOP từ 2,491 chủ thể (Chứng nhận OCOP).
Sản phẩm OCOP là gì?
Sản phẩm OCOP là các hàng hóa và dịch vụ du lịch có nguồn gốc từ địa phương, mang đặc trưng về văn hóa và lợi thế của từng vùng miền. Các sản phẩm này phải đáp ứng các tiêu chí nghiêm ngặt của chương trình và được phân hạng từ 1 đến 5 sao, với chứng nhận có giá trị 36 tháng.
Các nhóm sản phẩm
Theo Thư viện pháp luật, sản phẩm OCOP được chia thành 6 nhóm chính:
| Nhóm sản phẩm | Phân nhóm chi tiết |
|---|---|
| Thực phẩm | – Tươi sống: Rau, củ, quả, hạt, thịt, thủy sản, trứng, sữa tươi |
| – Thô, sơ chế: Gạo, ngũ cốc, mật ong, nông sản khác | |
| – Chế biến: Đồ ăn nhanh, sản phẩm từ gạo, rau, thịt, mật ong, gia vị, chè, cà phê | |
| Đồ uống | – Có cồn: Rượu trắng, đồ uống có cồn khác |
| – Không cồn: Nước khoáng, nước uống tinh khiết, đồ uống khác | |
| Dược liệu | – Thực phẩm chức năng, thuốc dược liệu, mỹ phẩm thảo dược, tinh dầu |
| Vải và may mặc | – Sản phẩm từ bông, sợi |
| Lưu niệm – nội thất – trang trí | – Sản phẩm từ gỗ, mây tre, kim loại, đồ lưu niệm, gia dụng |
| Dịch vụ du lịch | – Du lịch cộng đồng, du lịch sinh thái, điểm du lịch |
Tiêu chí đánh giá sản phẩm OCOP
Để được công nhận là sản phẩm OCOP, các sản phẩm phải trải qua quá trình đánh giá dựa trên Bộ tiêu chí OCOP, được quy định tại Quyết định 148/QĐ-TTg ngày 24/02/2023. Bộ tiêu chí bao gồm 3 phần chính:
| Phần | Điểm tối đa | Nội dung đánh giá |
|---|---|---|
| Phần A | 35 điểm | Tổ chức sản xuất, phát triển sản phẩm, sức mạnh cộng đồng (nguyên liệu, lao động địa phương, bảo vệ môi trường). |
| Phần B | 25 điểm | Khả năng tiếp thị, câu chuyện sản phẩm (kênh phân phối, quảng bá, chứng nhận chất lượng). |
| Phần C | 40 điểm | Chất lượng sản phẩm (cảm quan, dinh dưỡng, độc đáo, tiêu chuẩn, khả năng xuất khẩu). |
Phân hạng sản phẩm
Dựa trên tổng điểm (tối đa 100), sản phẩm được phân hạng như sau:
| Hạng | Điểm | Mô tả |
|---|---|---|
| 5 sao | 90-100 | Sản phẩm chất lượng cao, đạt tiêu chuẩn xuất khẩu, mang tầm quốc gia. |
| 4 sao | 70-89 | Sản phẩm chất lượng tốt, có tiềm năng nâng cấp lên 5 sao. |
| 3 sao | 50-69 | Sản phẩm đặc thù, tiêu thụ ổn định, có tiềm năng nâng cấp lên 4 sao. |
| 2 sao | 30-49 | Sản phẩm đang phát triển, có tiềm năng nâng cấp lên 3 sao. |
| 1 sao | 1-30 | Sản phẩm sơ khai, chưa tiêu thụ rộng rãi, có tiềm năng nâng cấp lên 2 sao. |
Quy trình đánh giá
Quy trình đánh giá được thực hiện qua 3 cấp:
- Cấp huyện: Đánh giá sơ bộ.
- Cấp tỉnh: Đánh giá chi tiết, phân hạng 3-4 sao.
- Cấp trung ương: Đánh giá sản phẩm tiềm năng 5 sao.
Chứng nhận OCOP có giá trị 36 tháng, sau đó sản phẩm cần được đánh giá lại (Chứng nhận OCOP).
Lợi ích của việc tham gia chương trình OCOP
Tham gia chương trình OCOP mang lại nhiều lợi ích:
Đối với người sản xuất
- Tăng thu nhập: Sản phẩm đạt chứng nhận OCOP có giá trị kinh tế cao, mở rộng thị trường trong và ngoài nước.
- Nâng cao chất lượng: Quy trình sản xuất được tiêu chuẩn hóa, đáp ứng các tiêu chí an toàn và chất lượng.
- Quảng bá thương hiệu: Được hỗ trợ xúc tiến thương mại, xây dựng thương hiệu.
Đối với địa phương
- Phát triển kinh tế: Tạo việc làm, thúc đẩy sản xuất và tiêu thụ sản phẩm địa phương.
- Bảo tồn văn hóa: Giữ gìn các giá trị truyền thống, đặc biệt ở vùng nông thôn và dân tộc thiểu số.
- Xây dựng nông thôn mới: Góp phần đạt các tiêu chí trong chương trình nông thôn mới.
Đối với người tiêu dùng
- Sản phẩm chất lượng: Được tiếp cận các sản phẩm an toàn, có nguồn gốc rõ ràng.
- Trải nghiệm văn hóa: Sử dụng sản phẩm mang đậm bản sắc địa phương.
Ví dụ về sản phẩm OCOP thành công
Dưới đây là một số sản phẩm OCOP tiêu biểu đã đạt được thành công:
| Sản phẩm | Địa phương | Mô tả |
|---|---|---|
| Trà hoa vàng Quy Hoa | Quảng Ninh | Sản phẩm của Công ty TNHH Thương mại Dịch vụ và XNK Quy Hoa, đạt 5 sao, nổi tiếng với giá trị dinh dưỡng (Trà hoa vàng). |
| Gạo sạch | Bắc Kạn | Gạo chất lượng cao, canh tác tự nhiên, đạt tiêu chuẩn HACCP (Gạo sạch). |
| Cá nướng Hồ Ba Bể | Bắc Kạn | Món ăn đặc sản mang hương vị độc đáo của vùng hồ Ba Bể (Cá nướng). |
| Bộ bát đĩa gốm sứ hoa sen đỏ | Hà Nội | Sản phẩm của Công ty TNHH Gốm sứ Quang Vinh, đạt 5 sao, định hướng xuất khẩu (Gốm sứ). |
Những sản phẩm này không chỉ khẳng định chất lượng mà còn góp phần quảng bá văn hóa và kinh tế địa phương.
Cách thức tham gia chương trình OCOP
Để tham gia chương trình OCOP, các chủ thể cần thực hiện các bước sau:
Điều kiện tham gia
- Sản phẩm thuộc một trong 6 nhóm sản phẩm OCOP.
- Có nguồn gốc địa phương, mang đặc trưng văn hóa hoặc lợi thế vùng miền.
- Chủ thể là hợp tác xã, tổ hợp tác, doanh nghiệp, hoặc hộ sản xuất có đăng ký kinh doanh.
Hồ sơ cần chuẩn bị
- Bản sao công chứng giấy phép kinh doanh.
- Giấy chứng nhận đủ điều kiện sản xuất, công bố chất lượng sản phẩm.
- Phiếu kiểm tra an toàn thực phẩm.
- Mẫu sản phẩm và tài liệu mô tả (Hồ sơ OCOP).
Quy trình đăng ký
- Nộp hồ sơ: Gửi đến cơ quan quản lý chương trình OCOP tại địa phương (thường là Phòng Nông nghiệp và Phát triển nông thôn).
- Đánh giá sơ bộ: Hội đồng cấp huyện xem xét hồ sơ và sản phẩm.
- Đánh giá chính thức: Hội đồng cấp tỉnh hoặc trung ương đánh giá và phân hạng.
- Nhận chứng nhận: Sản phẩm đạt yêu cầu sẽ được cấp chứng nhận OCOP.
Chi tiết quy trình có thể tham khảo tại Hệ thống OCOP Việt Nam.
Kết luận
Chương trình OCOP là một bước tiến quan trọng trong việc phát triển kinh tế nông thôn và nâng cao giá trị của các sản phẩm địa phương. Bằng cách tham gia chương trình, các chủ thể không chỉ góp phần vào sự phát triển bền vững của cộng đồng mà còn có cơ hội đưa sản phẩm của mình vươn xa trên thị trường trong nước và quốc tế. Để biết thêm thông tin và cập nhật mới nhất về chương trình OCOP, hãy truy cập Sản phẩm OCOP.